Parawat? Paradox, orthoparadoxie en paradoxologie.

Een paradox is een "schijnbare tegenstrijdigheid" volgens Kramers' Nederlands woordenboek. Het is een "ogenschijnlijk tegenstrijdige situatie. die lijkt in te gaan tegen ons gevoel voor logica, onze verwachting of onze intuïtie" volgens Wikipedia. Een bekend voorbeeld van een paradox is de zogenaamde leugenaarsparadox (zie ook Wikipedia), die als volgt te formuleren is: Deze zin is onwaar. Als voorgaande zin waar is, dan is hij niet waar en spreekt hij zichzelf tegen. Als de zin niet waar is, dan is hij ook niet waar en dus waar en dan spreekt de zin zichzelf ook tegen. Met andere woorden: deze zin is paradoxaal.

In het christelijk geloof ontmoeten we heel veel paradoxen. Twee waarheden die waar zijn, maar die we met ons verstand niet met elkaar kunnen verenigen. De goddelijke Drie-eenheid: God is één en God is drie. De natuur van Jezus Christus: Hij is volkomen goddelijk en volkomen menselijk. Heiligheid met betrekking tot een christen: in Christus zijn we heilig en toch zijn we helemaal geen heilige boontjes. Het Koninkrijk van God: het is reeds nu gevestigd en het is nog niet in vervulling gekomen. Onze plek in de wereld: we zijn niet van deze wereld en toch leven we in deze wereld. En ga zo maar door! We kunnen er met ons verstand niet bij. Bij al deze dingen zegt ons verstand: één van de twee waarheden kan toch maar waar zijn. En toch zijn ze allebei waar! Als we één van deze twee ten koste van de andere als waarheid erkennen, dan vervallen we gemakkelijk in onbijbelse dwaalleer, want dan maken we van de andere waarheid een onwaarheid. Dat doen we dus maar niet (hopelijk). Toch willen we het met ons verstand kunnen doorgronden. Dat is het gevaar voor iedere theoloog: de neiging om te willen doorgronden wat we niet kunnen doorgronden.

Aan het begin van mijn studie theologie heb ik direct de volgende boodschap meegekregen: je wilt antwoorden, maar je zult na je studie alleen maar meer vragen hebben. Ieder antwoord leidt tot meer vragen. Dit is ofwel een blijvende frustratie waar je geen vrede mee kunt hebben ofwel accepteer je op een gegeven moment dat je niet alles kunt begrijpen of verklaren. In het eerste geval is een theologiestudie gemakkelijk afbrekend voor je geloofsleven en in het laatste geval blijft theologie altijd een heerlijke en geloofsverrijkende studie. Als we leren te accepteren dat we heel veel dingen niet kunnen weten, dan ontwikkelen we één van de meest belangrijke christelijke deugden: nederigheid. Als we genoegen nemen met het feit dat we niet alles kunnen weten, dan geven wij onze vragen veel gemakkelijker over aan God, die alwetend is (1 Johannes 3:20). Rationele trots leidt dan tot irrationele overgave. Dat leidt trouwens als vanzelf tot een andere belangrijke christelijke deugd, namelijk geduld. Er komt een tijd dat al onze onbeantwoorde vragen worden beantwoord, maar daar moeten we nog even geduld voor hebben. "Want nu zien wij nog door een spiegel, in raadselen, doch straks van aangezicht tot aangezicht. Nu ken ik onvolkomen, maar dan zal ik ten volle kennen, zoals ik zelf gekend ben" (1 Korinthiërs 13:12).

In de 'emergent conversation' speelt het paradoxale een belangrijke rol. Er wordt zelfs heerlijk mee gespeeld. Zo introduceert Friesen de term orthoparadoxie (Dwight J. Friesen, "Orthoparadoxy: Emerging Hope for Embracing Difference," In An Emergent Manifesto of Hope, 201-212). Deze term combineert de termen paradox, orthodoxie (de juiste leer) en orthopraxie (de juiste praktijk). In een modernistisch raamwerk stond orthodoxie centraal: het gaat erom dat we het juiste geloven en ons verstand speelt daarbij een belangrijke rol. In reactie daarop ontstonden vaak bewegingen die orthopraxie centraal stelden met het gevaar dat het verstand geen enkele rol meer speelt. Postmoderne theologie zal veeleer een orthoparadoxie voorstaan. Orthoparadoxie is veel meer op zoek naar een juiste balans. Orthoparadoxie stelt verzoening centraal. Het één moet niet ten koste gaan van het ander. De paradox moet niet worden opgeheven. De paradox moet juist door christenen hoog in ere worden gehouden. Sawyer introduceert dan ook de term paradoxologie (Nanette Sawyer, "What Would Huckleberry Do: A Relational Ethic as the Jesus Way," In An Emergent Manifesto of Hope, 47-48). Een doxologie (afgeleid van het Griekse woord doxa = eer, heerlijkheid) bezingt de heerlijkheid van God. Paradoxologie brengt ons daar waar we nooit zullen geraken als we zouden menen dat we alles met ons verstand kunnen doorgronden. Het maakt ons nederig en klein. En het geeft ons alle reden om God groot te maken in onze gedachten, in onze gesprekken, in onze liederen en in onze gebeden.

"O diepte van rijkdom, van wijsheid en van kennis Gods, hoe ondoorgrondelijk zijn zijn beschikkingen en hoe onnaspeurlijk zijn wegen!" (Romeinen 11:33)